اسیدسیتریک یا سیترات سدیم می‌تواند خون و ادرار را قلیایی‌تر یا کمتر اسیدی سازد که به جلوگیری از تشکیل برخی سنگ‌های کلیه کمک می‌کند. همچنین برای درمان اسیدوز متابولیک که یک بیماری در برخی از افراد مبتلا به مشکلات کلیوی است نیز استفاده می‌شود. این پودر در مقاصد متنوع و متعدد دیگری نیز کاربرد دارد و اگر درباره آن‌ها کنجکاو هستید، تا پایان این راهنما همراه ما باشید.
معرفی سیترات سدیم
سیترات سدیم نمک تری سدیم اسیدسیتریک به شمار می‌رود که نقش یک طعم‌دهنده و ضد انعقاد را دارد. این پودر سفید از کریستال‌های دانه‌ای و کمی رقیق در هوای مرطوب تشکیل‌شده است که به شکلی آزادانه در آب محلول می‌شود، اما در الکل عملاً نامحلول است. این محصول همانند اسیدسیتریک، طعمی ترش دارد و مانند سایر نمک‌ها، شور نیز هست. این محصول از نظر پزشکی و به عنوان دارو عامل قلیایی‌کننده و خنثی‌کننده اسید اضافی در خون و ادرار می‌باشد و برای درمان بیماری اسیدوز متابولیک نیز از خود کارایی نشان داده است.
نمک‌های سدیم اسیدسیتریک به عنوان بافر و نگه‌دارنده در مواد غذایی استفاده می‌شوند. این ماده به عنوان ضد انعقاد در خون ذخیره می‌گردد و برای قلیایی کردن ادرار در پیشگیری از سنگ کلیه نیز کاربرد دارد. سیترات سدیم را می‌توان مستقیماً و با خنثی‌سازی کربنات سدیم یا هیدروکسید سدیم با اسیدسیتریک سنتز کرد. اما ممکن است معایب متعددی مانند سرعت واکنش و کیفیت پایین در محصول نهایی ظاهر شود. بنابراین، این ماده شیمیایی را با واکنش کربنات کلسیم و هیدروکسید کلسیم با اسیدسیتریک به دست می‌آورند.
کاربرد سیترات سدیم
سیترات سدیم معمولاً به عنوان نمک ترش شناخته می‌شود و عمدتاً به عنوان یک افزودنی به غذا و برای طعم دادن یا به عنوان نگه‌دارنده استفاده می‌گردد. این ماده می‌تواند به انواع نوشیدنی‌ها طعم ترش و شور بدهد و اسیدیته غذاها را کاهش می‌دهد. این نمک همچنین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان و یک جداکننده در غذا استفاده می‌شود. زیرا به راحتی در محلول حل می‌گردد و فوراً عمل می‌کند. این ماده چندمنظوره معمولاً در نوشیدنی‌های گازدار، نوشیدنی‌های پودری، مربا، ژله، بستنی، ماست، پنیرهای فرآوری‌شده، گوشت، سوسیس و ژامبون و عمدتاً برای اهداف زیر استفاده می‌شود:
- عامل طعم‌دهنده: با ایجاد مزه‌های شور و ترش، جلوه بیشتری به طعم نوشیدنی‌ها می‌دهد
- بافر: معمولاً همراه با اسیدسیتریک و برای تنظیم PH و کاهش اسیدیته غذاها استفاده می‌شود
- عامل کیلیت: از قدرت کیل کردن یون‌های فلزی، به‌عنوان مثال در مواد شوینده ظرف‌شویی و لباسشویی برخوردار است
- امولسیفایر: مانع جدا شدن روغن و پروتئین در فرآیند تولید پنیر می‌شود
- نگه‌دارنده: از فساد مواد غذایی جلوگیری می‌کند
- ضد انعقاد: به عنوان یک ضد انعقاد استفاده می‌شود و با ترکیب یون کلسیم از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند
انواع سیترات سدیم
در مولکول اسیدسیتریک سه گروه کربوکسیل وجود دارد. بنابراین بر اساس خنثی‌سازی جزئی یا کلی اسیدسیتریک، می‌توان سه نوع سیترات سدیم یعنی مونو، دی و تری سدیم سیترات را برشمرد. در میان این سه نوع، تری سدیم سیترات بیشترین استفاده را در غذا دارد، اما سیترات دی سدیم به ندرت در غذا دیده می‌شود.
- مونو سدیم سیترات: نمک تک بازی اسیدسیتریک با طعم کمی شور و اسیدی است که به عنوان سدیم دی هیدروژن سیترات نیز شناخته می‌شود. این نوع، نسبت به اسیدسیتریک کمتر مستعد تشکیل کپک است و می‌تواند به عنوان اسیدولانت یا عامل بافر در ترکیب با اسیدولان‌های آزاد در مخلوط‌های خشک، ژله‌ها و نوشیدنی‌ها استفاده شود. همچنین می‌تواند به عنوان تجزیه‌کننده قرص نیز به کار رود.
- دی سدیم سیترات: به نام دی سدیم هیدروژن سیترات با PH از 4.9 تا 5.2 در محلول آبی 1 درصد نیز شناخته می‌شود که کمتر به عنوان افزودنی مستقیم به غذا استفاده می‌گردد.
- تری سدیم سیترات: ساختار شیمیایی‌تری سدیم سیترات به دو صورت تری سدیم سیترات و دی هیدرات بی‌آب وجود دارد. تری سدیم سیترات بی‌آب با قابلیت جذب آب و جریان آزاد می‌تواند با ایجاد ماندگاری بیشتر برای محلول کم آب، به عنوان یک حامل در فرمولاسیون‌های حساس به رطوبت نیز استفاده شود.
جمع‌بندی
سیترات سدیم از لحاظ ظاهری به شکل پودر یا کریستال سفید عرضه می‌شود. یک گرم از آن در محلول آب 5/1 میلی‌لیتری و با دمای 25 درجه سانتی‌گراد انحلال‌پذیر است، اما در اتانول حل نمی‌شود. پایه سیترات‌های سدیم از اسیدسیتریک است که یک ماده آلی ضعیف با سه گروه کربوکسیلیک اسیدی به شمار می‌رود.
مشخصات فیزیکی سیترات سدیم
تری سدیم سیترات دارای مشخصات فیزیکی زیر می باشد:
- نام : sodium citrate
- نام شیمیایی : تری سدیم یا هیدروکسی پروپان یا تری کربوکسیلیات
- فرمول شیمیایی: Na3C6H5O7
- وزن مولکولی: gr/mol 250.06 (ابدار) و ۲۹۴٫۱۰ gr/mol (بدون ابدار)